Tο Ημικύκλιο των Αθηνών
Τρεις μικρές διηγήσεις μεγάλης απόλαυσης
https://www.topontiki.gr/2022/02/07/vivlio-to-imikiklio-ton-athinon/
Ο Ξ.Α. Μπρουντζάκης γράφει στην εφημερίδα Το Ποντίκι.
Είναι γνωστό ότι η Αρχαία Ελλάδα ενέπνευσε πολλαπλώς την ανθρωπότητα, σφράγισε εποχές αλλά και επηρέασε βαθύτατα σχεδόν κάθε μεγάλο καλλιτέχνη. Μια πλειάδα συγγραφέων με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, άλλος λιγότερο κι άλλος περισσότερο, ενέταξαν στο έργο τους τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό ως αφορμή έμπνευσης. Ο κατάλογος είναι μακρύς και από αυτόν προφανώς δεν θα μπορούσε να λείψει Αύγουστος Στρίντμπεργκ (1849-1912), ένας από τους σημαντικότερους δραματουργούς του νεωτέρου κόσμου, ένας κορυφαίος λογοτέχνης και ποιητής, δοκιμιογράφος και ζωγράφος, ένας σπάνιος πνευματικός άνδρας που σφράγισε την εποχή του με το έργο του.
Τα περισσότερα έργα του Στρίντμπεργκ βασίζονται στις προσωπικές του εμπειρίες, δίχως, ωστόσο, να χάνουν την οικουμενικότητά τους. Πρόκειται για έναν συγγραφέα που άφησε ένα πλούσιο έργο πίσω του. Έγραψε περισσότερα από 60 θεατρικά έργα και περισσότερα από 30 έργα μυθοπλασίας, ιστορίας, πολιτικής, κριτικής κ.ά. Ο Στρίντμπεργκ θεωρείται πατέρας της νεότερης σουηδικής λογοτεχνίας, ένας αξεπέραστος πρωτοπόρος στην ανανέωση του ευρωπαϊκού θεάτρου που εισήγαγε τολμηρούς νεωτερισμούς και καινοτομίες, ενώ αναδείχτηκε δεξιοτέχνης του λόγου καθώς ανανέωσε τον τρόπο γραφής. Η επίδρασή του στην παγκόσμια θεατρική σκηνή είναι εμφανής και τα έργα του εξακολουθούν να παίζονται προκαλώντας το ενδιαφέρον.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε ένα μικρό βιβλίο με τρία άγνωστα διηγήματα του μεγάλου δραματουργού που σχετίζονται με την Αρχαία Ελλάδα και με τον τρόπο τους εξακολουθούν και παραμένουν εντυπωσιακά σύγχρονα. Από το κατατοπιστικό επίμετρο της Μαρίας Σεχοπούλου πληροφορούμαστε ότι αυτά τα διηγήματα περιέχονταν στο έργο Ιστορικές μινιατούρες (εκδ. 1905) όπου ο συγγραφέας έστησε ένα πανόραμα με σκηνές της παγκόσμιας ιστορίας, ξεκινώντας από τη γέννηση του Μωυσή και τελειώνοντας με τη Γαλλική Επανάσταση. Επίσης, μαθαίνουμε ότι κυκλοφόρησαν στον περιοδικό τύπο της εποχής το 1937 μεταφρασμένα από τον Νώντα Έλατο και το 1955 από τον Θεμιστοκλή Αθανασιάδη – Νόβα (και τις δυο φορές από ενδιάμεση γλώσσα). Στην σημερινή τους μορφή κυκλοφορούν στην ελληνική γλώσσα, για πρώτη φορά σε μετάφραση απευθείας από τα σουηδικά!
Τρία διαδοχικά διηγήματα μάς μεταφέρουν στην Αρχαία Αθήνα
στην εποχή του λoιμού και την αρχή της μεγάλης παρακμής της ένδοξης πόλης.
Οι αφηγήσεις βασίζονται σε ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα της εποχής τα οποία πρωταγωνιστούσαν στις εξελίξεις. Κεντρικό πρόσωπο, ο Σωκράτης, γύρω από τον οποίο στοιχίζονται μια σειρά ιστορικών πρόσωπων των οποίων τα ονόματά έμειναν ανεξίτηλα γραμμένα στους αιώνες: ο πολιτικός ηγέτης των Αθηνών, Περικλής, ο σοφιστής Πρωταγόρας, ο νεαρός τότε μαθητής του Σωκράτη, Πλάτων, ο μέγας τραγωδός Ευριπίδης αλλά και ο περίφημος γλύπτης Φειδίας, ο Νικίας, ο Αλκιβιάδης, ο Κλέων, ο Αριστοφάνης, ο Άνυτος. Μαζί τους και η Ξανθίππη, σύζυγος του Σωκράτη, και η Ασπασία, η σύντροφος του Περικλή που στο σπίτι της μαζεύονταν οι περισσότεροι για τις συζητήσεις τους. Από την αφήγηση δεν λείπουν οι Σπαρτιάτες Άγις και Λύσανδρος – ακόμα και ο Τισσαφέρνης από την μακρινή Περσία έχει τον ρόλο του!
Ο Στρίντμπεργκ χρησιμοποιεί αριστοτεχνικά την πραγματική ιστορία, που φαίνεται να την έχει μελετήσει σε βάθος, όπως και τα πρόσωπα, μέσα από μιαν εντυπωσιακή αναπαράσταση της εποχής. Οι ήρωες κινούνται σε ένα περιβάλλουν όπου όλα καταρρέουν σιγά –σιγά, η δημοκρατία εκφυλίζεται στην πιο αποτρόπαιη εκδοχή του λαϊκισμού, οι αρχιτέκτονες του μεγαλείου της -όσοι δεν εξοντώνονται- διώκονται και ζουν βουτηγμένοι στην απαξίωση. Μέσα σε αυτό το ζοφερό περιβάλλον, οι τεράστιες προσωπικότητες αντιμετωπίζονται δίχως τις εξιδανικεύσεις της υστεροφημίας τους. Αντίθετα, ο Στρίντμπεργκ μοιάζει σα να τους ξαναζωντανεύει, να τους χαρίζει την φυσικότητά τους αφαιρώντας την ετυμηγορία των αιώνων, τοποθετώντας τους στο φυσικό τους χρόνο, δίχως την δόξα που τους επιφύλαξαν οι αιώνες. Όλα τα πρόσωπα είναι αποκαλυπτικά ζωντανά και ανεπιτήδευτα. Δεν έχουμε να κάνουμε με τα ιερά τέρατα της Ιστορίας αλλά με προσωπικότητες που έρχονται αντιμέτωπες με την εποχή τους παραδίδοντας ταυτόχρονα κι ένα μεγάλο μάθημα στην ανθρωπότητα. Απαλλαγμένοι από την διαχρονικά οικουμενική τους φήμη, οι ήρωες είναι απελευθερωμένοι, «ελαττωματικοί», περισσότερο οικείοι και κατανοητοί.
Παράλληλα με την παρακμάζουσα Αθήνα γίνονται νύξεις για την επερχόμενη επικράτηση της Ρώμης
Ταυτόχρονα, ζωντανεύει η εποχή εκείνη φέρνοντας στο προσκήνιο της περιρρέουσας ατμόσφαιρας της εποχής, την δημόσια πρόσληψη των κοινών: στημένες κατηγορίες, λανθασμένες αποφάσεις, τυχοδιωκτισμούς που υιοθετούνται ανέξοδα, άλλα και την μετάλλαξη των πολιτών σε όχλο. Με την ευκαιρία, ο συγγραφέας δεν παραλείπει να θίξει τον καθοριστικό ρόλο και την επιρροή που ασκούν οι θρησκευτικές παραδόσεις στην κοινωνία, τον κανονιστικό-ρυθμιστικό ρόλο των θεών και το πώς διαμορφώνονται σε σχέση πάντα με το θεοκρατικό κατεστημένο οι έννοιες της προοδευτικότητας και της οπισθοδρόμησης όπως θα ορίζαμε σήμερα. Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία του Καρτάφιλου, ενός Εβραίου μέτοικου που αναπτύσσει ένα θεολογικό φιλοσοφικό σχήμα Μωυσή-Σωκράτη-Χριστού, όπως και ο εξαιρετικός όσο και διαφωτιστικός διάλογος μεταξύ του Αλκιβιάδη και του Πέρση σατράπη Τισσαφέρνη όταν ο τελευταίος απορεί για το ότι οι Έλληνες δεν έχουν ιερά βιβλία:
«Πως ονομάζονται τα ιερά σας βιβλία;»
«Ιερά; Τι είναι πάλι τούτο;»
«Από πού πηγάζει η θρησκεία σας, η γνώση σας για τους Θεούς;»
«Από τον Όμηρο νομίζω!»
Από την απάντηση του Αλκιβιάδη γίνεται σαφές ότι αυτό που διαχωρίζει τους Έλληνες από τους άλλους λαούς είναι ότι δεν είχαν προφήτες αλλά ποιητές και φιλοσόφους που αναζητούσαν τη σοφία και όχι τη θρησκευτική αλήθεια. Προφανώς και οι Έλληνες είχαν θρησκευτικές αντιλήψεις. Ποτέ όμως δεν τις οργάνωσαν σε σύστημα.
Επίσης, μεγάλο ενδιαφέρον έχει το πώς θίγεται ξεκάθαρα το «γυναικείο ζήτημα» στην εποχή του Περικλή, του Σωκράτη και του Ευριπίδη. Στο κριτικό στόχαστρο του Στρίντμπεργκ μπαίνουν οι σχέσεις των φύλων μέσα από την σχέση του Σωκράτη με την Ξανθίππη, της Ασπασίας με τον Περικλή άλλα και τον γνωστό μισογυνισμό του Ευριπίδη.
Το ένα διήγημα αποτελεί συνέχεια του άλλου (τρία στο σύνολό τους) μέχρις ότου εκπληρώσουν το πεπρωμένο τους οι επιφανείς πρωταγωνιστές αφήνοντάς μας μέσα από την απλή καθημερινότητα του 5ου μ.Χ. αιώνα, μεγάλα διδάγματα ως παρακαταθήκη καθώς οι προβολές στον σύγχρονο κόσμο παραμένουν εντυπωσιακά ζωντανές και επίκαιρες. Με δυο λόγια, πρόκειται για ένα μικρό βιβλίο που αξίζει να αποκτήσετε άμεσα!