Εις εαυτόν - Επιλογή
ΤΑ ΕΙΣ ΕΑΥΤΟΝ ΚΑΙ Η ΘΕΜΕΛΙΩΔΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ
Του Στάθη Τσαγκαρουσιάνου
Μια μικρή επιλογή από τα «Εις εαυτόν» του Μάρκου Αυρηλίου κυκλοφόρησε πρόσφατα σε ωραία μετάφραση της Πέρσας Αγραφιώτου. Όσες φορές κι αν τα ξαναδιαβάσω, κάτι νέο μού λένε, ανάλογα με τη φάση που βρίσκομαι. Σπάνιο κείμενο προσωπικής απογύμνωσης, ειδικά από έναν αυτοκράτορα.
Τα «Εις εαυτόν» δεν γράφτηκαν για να εκδοθούν. Είναι κείμενο προσωπικό, που αποκαλύπτει άνθρωπο ευαίσθητο, με βαθιά καλλιέργεια και μόρφωση. Ο Μάρκος Αυρήλιος είναι φιλόσοφος που δεν αρκείται σε θεωρίες, αλλά τις κάνει τρόπο ζωής. Ακολουθεί τους Στωικούς, χωρίς όμως να αποκλείει και άλλες φιλοσοφικές ιδέες· βαθιά μορφωμένος, με μεγαλείο ψυχής, ευρύτητα πνεύματος, ευγένεια, ήθος υψηλό. Δεν πίστευε στην υστεροφημία. Δεν πίστευε πως το έργο του θα επιζήσει. Κι όμως! Πόσο διαψεύστηκε! Επέζησε και θεωρείται από τα σημαντικότερα φιλοσοφικά κείμενα του αρχαίου κόσμου. Δεν πρόκειται για ημερολόγιο, ούτε για πραγματεία. Οι μελετητές δεν μπορούν να το κατατάξουν σε κάποιο γνωστό είδος. Αποτελεί είδος από μόνο του. Ο Αντισθένης ο Κυνικός είχε πει ότι «το να μπορώ να συνομιλώ με τον εαυτό μου είναι ό,τι κέρδισα από τη φιλοσοφία», και αυτή η φράση αποτελεί το κλειδί για την κατανόηση του έργου του Μάρκου Αυρήλιου. Πρόκειται για έναν εσωτερικό μονόλογο. Γράφει σε στιγμές μοναξιάς και περισυλλογής, αγωνιώντας να κατακτήσει τη στωική αταραξία και να παραμείνει άνθρωπος που τιμά την παρουσία του στη γη και την εξουσία που του έτυχε να ασκεί. Οι παραινέσεις του γράφτηκαν μεν για αυτο- ψυχοθεραπευτικούς λόγους, στηρίζοντας τον καθημερινό του πολυμέτωπο αγώνα, αλλά ταυτόχρονα αποτελούν πολύτιμο εργαλείο για όποιον αναζητεί την αιτία της ύπαρξής του. Οι σημειώσεις του Μάρκου Αυρήλιου περιλαμβάνουν σύντομα δοκίμια, αποφθέγματα και αποσπάσματα τραγικών ποιητών, πρόχειρες καταγραφές σκέψεων χωρίς συνοχή, καθώς είναι αυθόρμητες. Κάποτε απηχούν χωρία του Επίκτητου, του οποίου τη συμβουλή ακολουθεί: «Θυμήσου σε ό,τι σου τυχαίνει να επιστρέφεις στον εαυτό σου για να βρεις τη δύναμη να το αντιμετωπίσεις».
